In de ban van de aardbei (deel 2)

(Gepubliceerd in De Bombardon, Dorpsgazet van Melsele, sept. 2021, jrg.35, nr; 219, p.7)

In dit deel wordt ingegaan op de  cultuur rond de aardbei, zowel op lokaal vlak als in de kunst in het algemeen.

Van aardbeienteelt naar de cultuur van de aardbei

Rond de aardbeienteelt is er  een hele cultuur gegroeid.

Op lokaal vlak

Religieus moment: de  Aardbeienstoet 

Om de aardbeiteelt in Melsele te propageren organiseerde pastoor Ivens in 1954 een aardbeiententoonstelling en een aardbeienstoet, die werd besloten met de aardbeienoffer op Gaverland.  De stoet vond echter maar 3 keer plaats wegens de hoge kosten. (Bron: Wikipedia – Aardbeienteelt en Van Landeghem, p.164-171) . De meisjes van de BJB (Boerenjeugdbond, nu KLJ – Katholieke Landelijke Jeugd) droegen bakjes aardbeien op hun hoofd, om deze edele vruchten der aarde te offeren aan Onze Lieve Vrouw van Gaverland. Verondersteld mag worden dat de opbrengst van de verkoop van deze vruchten (geschonken door de tuinders)  achteraf terecht kwam bij het goede doel.

Aardbeifeesten 

In 1963 wordt de “aardbei “ gekaapt door drie verenigingen (Voetbal; fanfare en turnkring), die voor het overige zelf waarschijnlijk nooit zelf één aardbei hebben geplant noch geplukt, maar hierin toch een alternatieve inkomensbron hadden gezien. Nu zou men spreken van culturele toe-eigening. Zij hebben hierdoor Melsele wel op de kaart gezet als het aardbeiendorp in België, hoewel er elders ook intensief aan aardbeienteelt wordt gedaan (Wépion, de Noorderkempen, Beervelde,…) De tuiniers zelf hebben er zeker geen bakske aardbeien meer door verkocht. Burgers , boeren en buitenlui werden geacht mee te dansen en te drinken (aardbeienwijn werd vooralsnog niet geserveerd) om erbij te horen. Voor ons was het de fase van eerste ontluikende en stuntelige pogingen tot liefde.

De verkiezing van de aardbeiprinses

In het kader van die alternatieve Oberbayern - bierfeesten (businessmodel waarop de feesten waren geïnspireerd) werd ook (en nog steeds) telkenjare  (de oudste missverkiezing in België - Wikipedia, Aardbeifeesten) een aardbeiprinses verkozen (waarom geen prins of een ereprijs voor de hommel die het essentiële maar ondankbare werk doet?).

Het hele gebeuren heeft ook iets belgicistisch. Waar aanvankelijk degelijke Vlaamse meisjes met het profiel van een aardbeiplukster (die de aardbeien met gevoelige vingers las) werden uitverkoren,  is de miss-verkiezing in de late jaren 80 uitgegroeid tot een mondaine happening, waarbij een comité “be-mand” door specialisten in fijne vleeswaren, de waardige miss aardbei selecteerde (beantwoordend aan standaarden die de Miss World verkiezing kon evenaren). In die periode was de verkiezing ook een opwarmertje en opstap naar de Miss België wedstrijd.

Melsele is echter  meegenomen in de vaart der volken. De “Me too-beweging” is ook tot hier doorgedrongen en sinds enige jaren wordt nu terug meer naar de persoonlijkheid van de kandidaat- prinsessen gepeild dan wel naar de ideale maten. De vrouwelijke emancipatiegedachte is Melsele dus niet ontgaan. De 59^ste Aardbeiprinsesverkiezing zal ingevolge de coronacrisis plaatshebben in oktober 2021. Voor wie het gebeuren wil volgen: www.youtube.com/channel/UCcS7TfL8ErKMMOumUPQPOgA/featured

Audiëntie bij de Koning (jaarlijkse aanbieding van een korf aardbeien, als een hoorn des overvloeds, gerijpt op Vlaamse akkers) 

Voor het Paleis is dit wellicht één van de vele dagelijkse” faits divers “ en deel uitmakend van de public relations ter bestendiging van de monarchie; voor het Aardbeiencomité en het Gemeentebestuur is het  een protocollair hoogtepunt in het politieke bestaan. Door de coronacrisis was het dit jaar alweer onzeker of de audiëntie wel kon plaatsgrijpen. Een heuse staatszaak die de Melseelse gemoederen wekenlang heeft beroerd. Ondanks de persoonlijke connecties van de burgemeester met het Paleis, bleven de poorten van het Paleis voor het tweede jaar op rij, onverbiddelijk gesloten. Geen goesting in aardbeien. Op zaterdag 19 juni 2021 werd de Paleispoort dan toch  op een kier gezet: een koerier heeft vooralsnog een korf (nochtans met veel zorg, kunde en liefde gevuld door Fanny van de Vijver van FERM) met 9 kilo Melseels goud (Waaskrant.be, 22/06/2021) kunnen afleveren aan het Paleis, maar helaas zonder enig protocol en koninklijk dankwoord. Toch blijft de vraag: waarom kunnen onze tuinders die aardbeien niet zelf tot bij de kansarmen brengen om hen te “empoweren” en zo hun bestaan enigszins te verblijden? 

Op de archieffoto’s van dit gebeuren (van vroegere jaren) zie je de koninklijke waardigheid  zo afstralen op de “ gestelde lichamen” van het Aardbeiencomité en het Gemeentebestuur. Op de foto’s van 2016 en 2019 worden zelfs ook NVA schepenen  opgemerkt. (https:/aardbeifeesten.jimdo.com). Hopen maar dat de aardbeien niet als confituur bij de armen en wezen terecht kwamen: de afgelegde omwegen zijn immers lang. Dat er nog niet aan gedacht is een Orde van de aardbei in het leven te roepen. Beveren heeft wel een Orde van de Pilorijn.

Melsele heeft zich bovendien meerdere keren mogen verheugen in hoog koninklijk tegenbezoek om zich van dichtbij te vergewissen van de bevruchting van de aardbeien. Belangrijke voorwaarde daarbij was wel een sanitaire uitrusting (WC) op gepaste koninklijke hoogte.

Greep naar de aardbei

De telers eisen hun “aardbeienrechten” op!

Het is pas vanaf begin jaren 80 dat onder impuls van de tuiniersgilde (onder leiding van Frans Van Moer, Voorzitter van de Koninklijke Bedrijfsgilde Waasland) van Melsele en Jozef  Robberechts (consulent bij het Ministerie van Landbouw) een aardbeiententoonstelling (bij wijze van publieksvoorlichting en sensibilisering voor de natuur en de lokale productie) wordt gekoppeld aan de Aardbeifeesten. Het evenement wordt gedragen door alle verenigingen van Melsele (Landelijke Vrouwen KVLV - Ferm, Middenstand NCMV, Arbeidersvrouwen (KAV – nu Femma) en tal van private bedrijven, overheidsdiensten en onderwijsinstellingen): de aardbeien zijn vanaf dan,  van en voor iedereen. (info  Johan Robberechts)

Intussen hebben de oorspronkelijke initiatiefnemers van de aardbeifeesten afgehaakt. Een zekere aardbeimoeheid (moe van het plukken - moe van het bukken?) is daaraan wellicht niet vreemd. Het zijn de traditionele  sociale verenigingen (samen met de overblijvende en immer stand houdende turnkring) die het heft in handen hebben genomen om de continuïteit van de aardbeifeesten (weliswaar minder spectaculair) te garanderen.

De cultuur rond de aardbei in het algemeen

Merkwaardig is toch wel dat deze bijna goddelijke, hemelse aardbei zo weinig bezongen en verheerlijkt wordt in de kunst in het algemeen.

In de literatuur en de poëzie komt de aardbei weinig of niet aan bod.

Er zijn weinig of geen Griekse of Latijnse schrijvers die de aardbei in het licht stellen, tenzij Vergilius en Ovidius, maar dan nog op een zeer prozaïsche wijze en als vrucht onder de vele andere. (Lee, V., The early history of the strawberry, in: Darrow, G.M. The strawberry, History, Breeding and Physiology, Holt, Rinehart and Winston, New York, 1966, p. 15-23)

Ook Shakespeare(1599 laat zich in King Henry V, I,1,60, toneelstuk over Koning Hendrik V, uit in nogal “laag bij de grondse” en aardse bewoordingen over de aardbei:

De aardbei ziet men onder netels groeien 

En nevens vruchten van geringere aard,

Gezonde bessen best tot rijpheid komen……

Bron: Fragaria (Volkoomen.nl)

Van Shakespeare hadden we toch meer verwacht.

Diderot (Frans schrijver en filosoof in de periode van de Verlichting – achttiende eeuw) omschrijft aardbeien als “de vochtige tepels van een zogende minne.” La nouvelle fraise fait le printemps - L'Express Styles (lexpress.fr)

In de meer dan duizend Nederlandse gedichten geselecteerd door Pfeijffer (De Nederlandse poëzie van de twintigste en de eenentwintigste eeuw in 1000 en enige gedichten, Prometheus, 2016) komt er geen enkel gedicht voor dat verwijst naar de aardbei, hoewel een op zich erotisch geladen en getinte vrucht, leidend thema van de bloemlezing). Onze Wase dichters als Van Wilderode, Lanoye, Snoeck,… hebben zich nooit laten verleiden of  betoveren door de aardbei: … een wezenlijk tekort! Deze zieners van de “grondstroom” en van wat zich aankondigt in de samenleving, hebben het helaas nooit gezien.

Enkel het mooie gedicht van Maud Vanhauwaert geeft aan de aardbei een prominente plaats.

Twee vrouwen ontmoeten mekaar en vragen zich af:

…zullen we wachten tot de kinderen groot zijn en de aardbeien rood, ze zijn te bleek, te hard,…

… zullen we wachten op een eerste stap,  zo reusachtig, dat je makkelijk een tent tussen onze benen spant waarin nieuwe kinderen kamperen, aardbeien rijpen en niemand nog buiten de zomer kan… Uit: “Wij zijn evenwijdig”, Querido, 2015.

Geen andere vrucht of bloem is denkbaar of ze heeft één of ander literair kunstenaar in de ban gesleept (het gaat van moerbeien, over  jonge sla tot pruimen…).

In de schilderkunst komt vooral de symboliek van de aardbei naar voor, die zeer dubbelzinnig is:

Enerzijds staat de aardbei  voor kwetsbaarheid, deemoedigheid en maagdelijkheid.

Anderzijds symboliseert zij de wellust, vruchtbaarheid (vandaar de associatie met vrouwen in de Renaissance), directe genot, vergankelijkheid, verleiding,…

In de Middeleeuwen versierden de monniken hun gebedenboeken met miniaturen waarin aardbeien werden voorgesteld. Extase voor de natuur in navolging van Franciscus. In de schilderkunst werd het portret van Maria en Jezus vaak omlijst met planten, waaronder aardbeien. (zie : Bruggeman, M., The strawberry in religious paintings of the 1400’s, in: Darrow, p. 11-14) en “Alles over de aardbei, radioreeks in Blijf verwonderd, Klara (27/4/2020). De hangende , eerder trieste plant staat vandaar ook symbool voor deemoed en bescheidenheid. Soms is er ook wel sprake van enige over-symbolisering: de rode bessen zouden de gestolde bloeddruppels en zelfs het kwetsbare, weke lichaam van Christus voorstellen terwijl de  drieledige bladstructuur van de plant, staat voor de drie-eenheid van God. 

Onder de uitbundige plantengroepen die het Lam Gods (Gebroeders Van Eyck- 1432) sieren, vinden we ook de bosaardbei terug. (herinner: de plantentuin van het Lam Gods in Hof ter Saksen, n.a.v. het Vyd-jaar 2020, plantengroep nr. 5).